महाराष्ट्रातील निवडणूक प्रक्रिया आणि कार्यकर्त्यांची भूमिका यावर चर्चा करताना ‘हजारी कार्यकर्ता’ यंत्रणेचा उल्लेख अत्यंत महत्त्वाचा ठरतो. निवडणुका जिंकण्यासाठी हजारी कार्यकर्त्यांची महत्त्वपूर्ण भूमिका असते. परंतु सध्याच्या परिस्थितीत ही यंत्रणा कमी होत चालली आहे, ज्यामुळे अनेक राजकीय पक्षांचे कार्य प्रभावित होत आहे.
हजारी कार्यकर्त्याची भूमिका
एकेकाळी हजारी कार्यकर्ते म्हणजेच पक्षाचे खरे आधारस्तंभ होते. निवडणुका जवळ आल्यावर ते घराघरात जाऊन मतदारांशी संवाद साधायचे, त्यांची माहिती संकलित करायचे, आणि मतदारयादीतील नावांची अद्ययावत माहिती मिळवायचे. एक कार्यकर्ता साधारणतः एक हजार मतदारांचा प्रतिनिधी म्हणून काम करायचा, ज्याला ‘हजारी कार्यकर्ता’ म्हटले जात असे. या कार्यकर्त्यांकडून मिळालेल्या माहितीच्या आधारे पक्ष किंवा उमेदवार त्यांच्या निवडणूक रणनीती ठरवायचे.
यंत्रणेतील बदल
सध्याच्या काळात हजारी कार्यकर्त्यांची संख्या कमी होत चालली आहे. अनेक कार्यकर्ते पक्षांतर्गत संघर्ष, कधी ना कधी झालेल्या पक्षांतरांमुळे, आणि कार्यकर्त्यांच्या कामाला कमी महत्त्व दिल्यामुळे हताश झाले आहेत. काही पक्षांनी तर हजारी यंत्रणेचाच समारंभ मोडीत काढल्यासारखी स्थिती आहे. कार्यकर्त्यांचे काम हे थोडक्यात कमी होत चालले आहे, ज्यामुळे निवडणुका जिंकणे अवघड झाले आहे.
कार्यकर्त्यांची वानवा
आजच्या काळात प्रामाणिक आणि नि:स्वार्थी वृत्तीने काम करणारे कार्यकर्ते कमी होत चालले आहेत. प्रत्येक पक्षात आता हजारी कार्यकर्त्यांच्या ठिकाणी अधिक पैसा आणि साधनसामग्रीवर जोर दिला जात आहे. त्यामुळे कार्यकर्त्यांची तळमळ कमी झाली आहे आणि ते आता अधिक व्यावहारिक दृष्टिकोनातून काम करू लागले आहेत. कार्यकर्त्यांची मानसिकता बदलली आहे, जी एकदा सर्वस्वाचा त्याग करून काम करण्याची होती, आता ती साध्याशा फायदा किंवा काही प्रत्यक्ष लाभ मिळवण्यासाठी बदलली आहे.
मतदारांची वाढती संख्या
पुण्यातील मतदारसंख्येच्या बदलावर विचार करता, हजारी कार्यकर्त्यांची भूमिका अधिक महत्त्वाची बनते. इतिहासात पाहता, १८८२-१८८५ दरम्यान पुण्यातील मतदारांची संख्या चार हजार ९१८ होती. नंतर ती वाढत वाढत १९५२ मध्ये दोन लाख ४ हजारांपर्यंत पोहोचली. आज पुण्यातील विधानसभा मतदारसंख्येचा आकडा ८४ लाख ३९ हजारांवर गेला आहे, ज्यामध्ये हडपसर मतदार संघात ५ लाख ९० हजार मतदार आहेत. या सर्व बदलांमुळे हजारी कार्यकर्त्यांना प्रत्येक मतदारापर्यंत पोहोचणे अधिक अवघड झाले आहे.
पक्षांचे दुर्लक्ष
आजच्या राजकीय परिस्थितीत, अनेक राजकीय पक्षांनी हजारी कार्यकर्त्यांच्या महत्त्वाकडे दुर्लक्ष केले आहे. त्यामुळे हजारी कार्यकर्त्यांचे काम हळूहळू कमी होत चालले आहे. एकीकडे कार्यकर्त्यांची संख्या कमी होत आहे, तर दुसरीकडे मतदारांची संख्या वाढत आहे. त्यामुळे काम करणे अधिक कठीण झाले आहे. कार्यकर्त्यांचे काम योग्य प्रकारे न झाल्यास, निवडणुकांमध्ये यश मिळवणे कठीण ठरते.
ताज्या घडामोडी
राजकीय नेत्यांकडून सतत पक्षांतर्गत उडी मारण्याचे प्रकार वाढले आहेत. कार्यकर्त्यांचे सध्या याबद्दल काहीही ऐकून घेतले जात नाही. यामुळे कार्यकर्त्यांचा उत्साह कमी होत आहे. मतदारांमध्ये विश्वास कमी होत चालला आहे आणि त्यांच्या कामाची महत्त्वाकांक्षा हरवली आहे.
निष्कर्ष
‘हजारी कार्यकर्ता’ यंत्रणा आता मोडीत काढली जात असल्याची भावना सर्वत्र आहे. कार्यकर्त्यांचे प्रामाणिकपण कमी होत असल्यामुळे, निवडणुकांमध्ये यश मिळवणे खूपच अवघड झाले आहे. राजकीय पक्षांना त्यांच्या कार्यकर्त्यांच्या महत्वाकांक्षा आणि कार्यप्रणालीवर पुन्हा एकदा विचार करणे गरजेचे आहे. हजारी कार्यकर्त्यांना त्यांचे महत्त्व आणि स्थान परत मिळवून देणे आवश्यक आहे, अन्यथा आगामी निवडणुकांमध्ये पक्षांच्या यशाचे गणित चुकण्याची शक्यता आहे.
तसेच, पक्षांनी हजारी कार्यकर्त्यांना त्यांच्या कार्याबद्दल अधिक प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे. कार्यकर्त्यांची पुनर्रचना आणि त्यांच्यातील विश्वासार्हता परत आणल्याशिवाय, निवडणुका जिंकणे केवळ पैशावर अवलंबून राहणार नाही. त्यामुळे राजकीय क्षेत्रात स्थिरता आणि प्रगती साधता येईल.
आणखी वाचा:उद्धव ठाकरेंचा एकनाथ शिंदेंना मोठा धक्का, विधानसभेआधी मोठ्या नेत्याचा पक्षप्रवेश
