हनुमान जयंतीचा मुहुर्त
हिंदू शस्रानुसार, यंदा 23 एप्रिल रोजी 2024 हनुमान जयंती साजरी केली जाणार आहे. 23 तारखेच्या पहाटे पौर्णिमा सुरु होत आहे (वेळ – 3.25) आणि दुसऱ्या दिवशी 24 एप्रिलला पौर्णिमा समाप्त होत आहे. (वेळ 5.18) दिवसभर शुभ असल्याने तुम्ही पूजा कधीही करू शकता.
पूजा विधी
हनुमान जयंतीच्या दिवशी ब्रह्ममुर्हतावर उठावे, स्नान करून पिवळे वस्त्र परिधान करावे. देवस्थान स्वच्छ करावे. त्यानंतर हनुमानाचे ध्यान करावे. मंदिरातील किंवा देवाऱ्यातील हनुमान फोटो आणि प्रतिमा असल्याचे ते स्वच्छ पूसून घ्यावेत. देवापूढे उदबत्ती पेटवून हनुमानाचा मंत्र जप करा आणि पूजा करावी. भक्तांनी व्रत आणि उपासनेची प्रतिज्ञा घ्यावी.
ओम केशवाय नमः, ओम नरणाय नमः, ओम माधवाय नमः, ओम हृषिकेशाय नमः यापैकी कोणताही एक मंत्र म्हणू शकता. हनुमानच्या फोटोसमोर लाल फुले, अक्षत,सुपारीचे पाने, सिंदूर,लाल चंदन, रोळी आणि तुळशीची डाळ अर्पण करा. हनुमानजींना बुंदीचा लाडू अर्पण करा. त्यानंतर हनुमान चालिसाचे पठन करा. त्यानंतर हनुमानजीच्या आरतीने पूजेची सांगता करा.
महाराष्ट्रात हनुमान जयंतीला खास आणि पौष्टिक अशी गव्हाची खीर करण्याची परंपरा आहे.
महाराष्ट्रातही हनुमान जन्मोत्सव उत्साहत साजरा करण्यात येतो. संकटमोचन हनुमान हे सर्व संकटातून मुक्ती देतात अशी मान्यता आहे. हनुमाजींना प्रसन्न करण्यासाठी त्यांना बुंदीचा लाडू किंवा बुंदी, लवंग, वेलची, सुपारी आणि इमरती अर्पण केली जाते. महाराष्ट्रात हनुमान जयंतीला एक विशिष्ट खीर करण्यात येते. तुम्ही तांदळाची खीर खाल्ली असेलच पण गव्हाची ही खीर तुम्हाला खूप आवडेल.
गव्हाची खीर बनवण्याची पद्धत !
गव्हाची खीर बनवण्यासाठी एक वाटी गहू एका भांड्यात घ्या. आता या गव्हाला थोड्या पाण्याने 15 मिनिटांसाठी भिजत ठेवा. आता हे भिजलेले गहू थोडे थोडे मिक्सरच्या भांड्यामध्ये घेऊन पल्स मोडवर दोन ते तीन वेळा फिरवून घ्या. आता हे मिक्समध्ये फिरवलेले गहू एका ताटात काढा आणि पाखडून घ्या. आता पाखडलेले गहू 2 ते 3 वेळा स्वच्छ धुवून घ्या. आता धुतलेल्या गव्हामध्ये 2 वाटी गरम पाणी टाकून 3 तासासाठी भिजजत ठेवा. 3 तासानंतर हे भिजलेले गहू कुकरमध्ये टाका आणि त्यात चिमूटभर मीठ टाका. आता त्यात ओल्या नारळाचे काप टाका आणि स्लो गॅसवर 5-6 शिट्या करुन घ्या. कूकर मध्ये एक वाटी गूळ आणि 1 चमचा भाजलेली खसखस टाका.आता त्यात वेलची पूड, जायफड पूड, सुंठ पावडर, कुटलेली बडीशेप टाका आणि आता ही खीर नीट मिक्स करा. आता या खीरमध्ये 1मोठा चमचा तूप घाला आणि हनुमान जयंतीसाठी गव्हाची खीर नैवेद्यासाठी तयार आहे. अनेक जणांना या गव्हाच्या खीरवर ताज दूध आणि सायसोबत खायला खूप आवडतं.
हनुमानाच्या जन्माविषयी काही रहस्ये:
मनोजवं मारुततुल्यवेगं जितेन्द्रियं बुद्धिमतां वरिष्ठम्। वातात्मजं वानरयूथमुख्यं श्रीरामदूतम् शरणं प्रपद्ये।। चैत्र शुद्ध पौर्णिमेला अंजनी मातेच्या पोटी हनुमानाचा जन्म झाला. त्यामुळे चैत्र शुद्ध पौर्णिमा हनुमान जयंती म्हणून साजरी केली जाते. हनुमानाला मारूती, बजरंगबली, रामभक्त, आंजनेय, महावीर, पवनपुत्र, पवनसुत, केसरीनंदन अशा अनेक नावाने संबोधले जाते. हनुमानाचे शस्त्र गदा हे आहे. हनुमंताला मारूती म्हणण्याची पद्धत केवळ महाराष्ट्रातच आढळून येते. हनुमानाला तेल, शेंदुर, रूईची फुले, पाने अर्पण करण्याची परंपरा आहे. हनुमानाला महादेव शिवशंकाराचा अवतार मानले जाते. दशरथाच्या राण्यांप्रमाणेच तपश्चर्या करणार्‍या अंजनीलाही वरदान मिळाले होते व त्यामुळेच मारुतीचा जन्म झाला होता.
हनुमान जन्मविषयी विविध मान्यता
रामभक्त हनुमानाच्या जन्मस्थळाविषयी नेमकी स्पष्टता नाही. संपूर्ण भारतात हनुमानाच्या जन्मतिथीबद्दल अनेक मतमतांतरे आहेत. उत्तर भारतात आणि दक्षिण भारतात हनुमान जयंती वेगवेगळ्या तारखेला साजरी केली जाते. तामिळनाडू आणि केरळात मार्गशीर्षात, तर ओडिसामध्ये वैशाख महिन्याचा पहिल्या दिवशी साजरी केली जाते. वाल्मिकी ऋषींच्या रामायणानुसार, हनुमानाचा जन्म कार्तिक महिन्यातील कृष्ण पक्षाच्या चतुर्दशीला मंगळवारी झाला. चैत्र महिन्यातील तिथी विजय महोत्सव आणि कार्तिक महिन्यातील तिथी वाढदिवसाच्या रूपात साजरी केली जाते, असे म्हटले जाते.
चिरंजीव हनुमान
एका मान्यतेनुसार, हनुमानाची भक्ती आणि समर्पण वृत्ती पाहून सीता मातेने त्याला अमरत्वाचे वरदान दिले. हा दिवस नरक चतुर्दशीच्या होय. सूर्याला गिळंकृत करण्यासाठी गेलेला हनुमान इंद्राच्या वज्रामुळे जखमी झाला. या घटनेमुळे वायुदेव क्रोधीत झाले. अखेर सर्व देवतांनी हनुमंताला अस्त्रे, शस्त्रे आणि चिरंजीवत्वाचे वरदान दिले, असेही म्हटले जाते. हनुमानाच्या व्रात्यपणामुळे एक ऋषिंनी हनुमानाला शक्तीच्या विस्मृतीचा शाप दिला होता. सीताशोधार्थ समुद्र ओलांडून जाण्यापूर्वी जाम्बुवंतांनी हनुमानाला त्याच्या शक्तीची आठवण करून दिली. मात्र, यादरम्यान हनुमंतांनी बुद्धीची अनेक कामे केल्याचे सांगितले जाते.
ब्राह्मतेज व क्षात्रतेजाचे प्रतीक
हनुमंताच्या गळ्यातील जानवे हे ब्राह्मतेजाचे प्रतीक असून, हनुमंत हा महादेवाचा अवतार असल्याने त्यात लय करण्याचे सामर्थ्य आहे. रामभक्‍ती करतांना त्याच्यात विष्णुतत्त्व आल्यामुळे त्यात स्थितीचेही सामर्थ्यही आले. हनुमानामध्ये ब्राह्मतेज व क्षात्रतेज दोन्ही असल्याने युद्धावेळी आवश्यकतेनुसार तो त्यांचा वापर करत असे, असे सांगितले जाते. महाभारत युद्धात श्रीकृष्णाने हनुमंताला अर्जुनाच्या रथावर स्थान दिले. तेव्हा हनुमंताने रथ व अर्जुन यांच्यावर येणारी अस्त्रे व शस्त्रे हवेतच नष्ट केली होती.
बुद्धी व शक्तीचा संगम
हनुमान शक्ती, सामर्थ्यासाठी जेवढा प्रसिद्ध आहे, तेवढाच बुद्धीसाठीही तो प्रसिद्ध आहे. लहानपणी हनुमानाने गुरुकुलात जाऊन अनेक विद्या आत्मसाद केल्या. वानरांची युद्ध करण्याची विशिष्ट पद्धतीही त्याने शिकून घेतली. वेद, उपनिषदे त्याने लहानपणीच तोंडपाठ केली होती. हनुमानाला अनेक भाषा येत होत्या. म्हणूनच राम-लक्ष्मणाची खबर काढण्यासाठी सुग्रीवाने हनुमानाला पाठवले होते. तसेच सीतेचा शोध घेण्यासाठी हनुमाला पाठवण्यात आले होते. तसेच समुद्र लांघणे, समुद्र सेतू उभारणे, राक्षसांचा नाश, लक्ष्मणासाठी संजीवनी आणणे, यातून हनुमानाच्या शक्तीची प्रचिती येते. जन्मत:च मारुतीने सूर्याला गिळण्यासाठी उड्डाण केले अशी जी कथा आहे, त्यातून वायूपुत्र मारुति तेजतत्त्वाला जिंकणारा होता, हे लक्षात येते.
हनुमानाविषयी अन्य महत्त्वाच्या गोष्टी
हनुमान चिरंजीवी असल्याने तो आजदेखील अस्तित्वात असल्याची मान्यता भाविकांमधे आहे. हनुमानाला लावण्यात येणारा शेंदुर अत्यंत पवित्र मानला जातो. शरीर सौष्ठव कमविण्याची आवड असणाऱ्यांनी हनुमानाची आराधना करावी, असे मानले जाते. हनुमान स्तोत्र व हनुमान चालिसा म्हणणाऱ्यांना आत्मिक समाधानाची प्राप्ती होते, असे म्हटले जाते. साडे साती सुरू असलेल्या व्यक्तींनी दररोज किंवा किमान प्रत्येक मंगळवारी व शनिवारी मारूतीचे दर्शन घ्यावे, असे सांगितले जाते. हनुमानाला शक्ती, स्फुर्ती आणि ऊर्जेचे प्रतिक मानण्यात आले आहे.
